به دليل جايگاه ويژه­اي كه كار در زندگي افراد دارد، همه حـق دارند كه محيط کار سالم و ايمني داشته باشـند. محيط كـار سـالم محيطـي اسـت كـه ضمن تأمين سلامت جسماني، سلامت روانی كاركنـان نيز در آن فراهم شود. بهداشت روانی در محیط کار یعنی مقاومت در مقابل پیدایش مشکلات روانی و اختلالات رفتاری در کارکنان سازمان و سالم سازی فضای روانی کار به طوری­که هیچ یک از کارکنان مجموعه به دلیل عوامل موجود در آن دچار اختلال روانی نشوند و از این که در آن مجموعه مشغول به کار هستند، احساس رضایت کنند و علاقه­مند باشند کار خود را در آن جا ادامه دهند. یكي از موضوعات مرتبط با روانشناسي سلامت در محيط كار، فرسودگي شغلي است، بدیهی است که تفاوت­هاي فردي افراد در میزان اين فرسودگي تاثیر دارد، به طوری که افراد شاغل حتي در شرايط كاري نسبتاً يكسان به يك ميزان از عوارض رواني-اجتمـاعي شغل خود آسيب نمي­بينند. فرسودگي شغلي بـه طـور مستقيم بر سلامت روان كاركنان تأثير دارد. بدیهی است پیشگیری از پیدایش مشکلات روانی  بویژه فرسودگی شغلی در کارکنان و سالم سازی فضای روانی محل کار، در سلامت افراد در محیط کار بسیار اهمیت دارد.

محیط کار سالم به معنی حضور کارکنان و مدیران به طور فعال و کنار هم در یک محیط کار آرام و امن برای سلامت روان است که امنیت جسمی و ذهنی و رفاه مالی همه افراد، در آن تأمین شود. امروزه اسـترس شغلي يكي از علل مهم فشار و استرس در زندگی روزمره افراد به شمار مي­رود، به طوری که فشار روانی بخش جدایی­ناپذیر از زندگی حرفه­ای را تشکیل می­دهد. فشـار رواني ناشي از شغل، باعث بروز نارضايتي فرد شـاغل و به نوبـه خـود، باعـث تـأثيرات منفـي بسـزايي در سـاير زمينه­هاي زندگي، اعم از اجتماعي و فردي و خـانوادگي شده، در نهایت فرسودگی شغلی به دنبال خواهد داشت. فرسودگی شغلی به تدریج غيرقابل تحمل شده و فرد را گوشه­گیر و بی­انگیزه نموده و با علائمي چون پرخاشگری و عصـبانيت، نااميـدي، دلسـردي، غيبت از كار و كـاهش احسـاس مسـئوليت بروز می­کند. در صورتی که اگر فرد انگیزه کافی برای ارائه خدمت در شغل خود داشته باشد، خود را مکلف و موظف به انجام وظایف دانسته و نسبت به شغل و محل کار خود متعهد است.

عواملی که سلامت روان در محیط کار را به مخاطره می­اندازد:

·          عوامل فیزیکی محیط کار مانند میزان روشنایی، آلودگی صوتی، محیط­های بسیار گرم یا سرد و رنگ­آمیزی های نامناسب و...

·         عوامل اجتماعی مانند نوع ارتباطات موجود در محیط کار، نفوذ و اعمال قدرت مدیر یا سایرین، شیوه ارتباطی و شخصیت کارکنان و...

·         ساعات کاری روزانه مانند نوبت­های کاری متوالی در شبانه­روز

·         استرس­های شغلی و مواجهه با عوامل خطر شغلی مانند فشار کاری، تماس با مواد شیمایی پرخطر، تماس با بیماران پرخطر

·         تبعیض، نقض حقوق افراد و برچسب زنی در محیط کار

·         نداشتن امنیت شغلی و ترس از دست دادن شغل، نداشتن ارتقای شغلی، عدم مشارکت در کارهای تیمی و تمسخر یا قضاوت از سوی همکاران، می­تواند آسیب جدی به سلامت روان فرد وارد کند.

مداخلات موثر در راستای ایجاد محیط کار سالم:

1-      کاهش عوامل خطر مرتبط با کار: محیط کار نباید خطر جانی برای کارکنان ایجاد کند تا سلامت روان آن‌ها نیز به خطر نیفتد.

2-     توجه به مشکلات سلامت روان در کارکنان: لازمست علائم و نشانه­های اختلالات روانشناختی در افراد مانند: پریشانی، اضطراب، گوشه­گیری، غیبت مکرر از کار، فقدان انگیزه و انرژی برای انجام وظایف محوله، پرخاشگری، سوء مصرف مواد و.... شناسایی شده، برای رفع آن به فرد کمک شود.

3-       پشتیبانی و حمایت از نظرات کارکنان:  مشارکت دادن کارکنان در تصمیم­گیری، موجب انتقال حس مدیریت و مسئولیت­پذیری شده و به حفظ سلامت روان افراد در محیط کار کمک می­کند.

4-       برنامه‌های پیشرفت حرفه‌ای کارکنان: شناخت نقاط قوت کارکنان و اعطای پاداش به آن‌ها در ایجاد انگیزه کاری بسیار موثر است.

5-      توجه به نیازهای کارکنان: درک نیازهای مادی و معنوی افراد و حمایت از آنان در این زمینه‌ها برای حفظ سلامت روان کارکنان ضروری است.

6-      روابط بین فردی: همکاری بین افراد در محیط کار و احساس ارزشمندی، از جمله عوامل موثر در حفظ سلامت روان است؛ صمیمیت، همدلی، گوش دادن و قضاوت نکردن همکاران، به افزایش سطح سلامت کارکنان در محیط کار کمک می­کند.

7-     حفظ تعادل میان کار و زندگی: زمانی که افراد احساس کنند وظایف و مسئولیت­هایشان در محیط کار و خانواده با یکدیگر تداخل دارد، بین کار و زندگی خود احساس تعارض می­کنند. این موضوع علاوه بر آسیب به کارکرد شخص در محیط کار و خانه، سلامت روانی فرد را به خطر انداخته، موجب کاهش کارایی، احساس درماندگی، کاهش رضایت و تعهد شغلی می­شود.

8-     رعایت مساوات در محیط کار: تبعیض، نقض حقوق دیگران و برچسب­زنی در هر محیطی مانعی جدی برای داشتن سلامت روانی مناسب است. محیط کار نیز از این قاعده مستثنی نیست. تبعیض، زمینه ساز بروز بسیاری از مشکلات روانی است.

9-     اصلاح و بهبود فرایندهای کاری: کم کردن کارهای اضافه و جلوگیری از دوباره کاری برای پیشگیری از فرسودگی شغلی موثر است.

سلامت روان کارکنان در بحران

گرچه در بحران­ها و در هنگام وقوع بلایا و حوادث، سلامت افراد در همه ابعاد از جمله سلامت روان آنان تهدید شده و در معرض خطر قرار می­گیرد، اما برخی مشاغل بیشتر متاثر می­گردند. شرایط کنونی و به دلیل همه­گیری ویروس کووید 19 نیز از این قاعده مستثنی نیست. افرادی که در سیستم بهداشتی درمانی خدمت می­کنند در این شرایط بیش از همه در معرض خطر هستند چرا که علاوه بر استرس ناشی از ابتلا به بیماری (که این افراد را بیش از سایرین تهدید می­کند)، دوری از خانواده، شیفت­های کاری متوالی، محدودیت استفاده از مرخصی، مواجهه مکرر با فوت بیماران و ناراحتی ناشی از آن، مواجهه با برخوردهای پرخاشگرانه همراهان بیمار و دلایل متعدد دیگر، موجب خستگی و فرسودگی شغلی ایشان می­شود. لذا توجه به سلامت روان این قشر از جامعه ضرورت ویژه­ای دارد.

راهکارهای ذیل می­تواند در راستای بهبود وضعیت جسمی و روانی کارکنان درگیر با این بحران مفید باشد:

Ø      غربالگری و ارزیابی وضعیت سلامت روانی کارکنان و اندیشیدن تمهیداتی برای موارد غربال مثبت

Ø      پرهیز از برچسب زدن (در خصوص انتقال بیماری به دیگران) و انگ­زدایی از کارکنان بهداشت و درمان

Ø      تغییر شرایط کاری به صورت دوره­ای

Ø      تامین شرایط بهره­مندی از مرخصی

Ø      قدردانی از عملکرد ایشان

مدیریت سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد

معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان