مقدمه :

گروه کارشناسان سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد در مجموعه دانشگاه علوم پزشکی همدان و مرکز بهداشت این استان با هدف سازماندهی و برنامه ريزی و اجرای هدفمند برنامه های سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد در سطوح پیشگیری سه گانه در جمعیت استان شکل گرفته است. تا براساس اولويت‌ها و نيازهای ملی، استانی و منطقه ای و مطابق اجزا و  ظرفيت های نظام مراقبت های بهداشتی درمانی اولیه (PHC)  و برنامه های مکمل آن(پزشک خانواده) با ملحوظ داشتن بار بیماریها و مشکلات روانی، اجتماعی و اعتیاد و عوامل موثر آن و با جهت گیری ارتقای کمی و کیفی خدمات مورد نیاز در مناطق و جمعیت تحت پوشش شهری و روستایی سیاست گذاری، برنامه ریزی، اقدام، پشتیبانی و پیگیری کند. این گروه از سال 1391 از گروه پیشگیری و مراقبت از بیماریهای غیر واگیر منتزع و به صورت مستقل زیر نظر معاونت بهداشتی دانشگاه و رئیس مرکز بهداشت در استان و روسای شبکه های بهداشت و درمان در شهرستانها فعالیت می کند.

رسالت :

ظرفيت سازی و جهت دهی شبکه های بهداشت و درمان، مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت استان در زمینه های ارتقای سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد شناسایی ظرفیتها و قابلیت های  موسسات  روانشناسی، روانپزشکی و مشاوره  و سایر سازمانهای مرتبط با سلامت روان استان و راهبری و هدایت آنها در جهت تقویت برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان گسترش برنامه ها و فعالیت های فنی و اجرایی  ارتقای سلامت روان و مدیریت  کارآمد و اثربخش آسیب های اجتماعی در جامعه با تقویت مهارت های فنی، تخصصی و مدیریتی کارکنان منابع انسانی ذیربط و مبتنی بر تعامل درون سازنمانی و بین بخشی

 اهمیت سلامت روان :

بهداشت روان به مفهوم تامین و ارتقاء سلامت روانی فردی و اجتماعی؛ پیشگیری از ابتلا و درمان مناسب بیماریها ی روانی و توانبخشی بیماران روانی است. بر اساس نتایج پژوهشهای انجام گرفته در ایران در سال 1381 تا 1383 در دبیرخانه تحقیقات کاربردی معاونت سلامت ؛ بیماریهای روانی بعد از بیماریهای قلب و عروق رتبه دوم را به خود اختصاص می دهد. 

نکته قابل ذکر اینکه بیماریهای قلبی و عروقی میزان مرگ و میر زود هنگام بالاتر و بیماریهای روانی سالهای توام با ناتوانی شدیدی را موجب می شوند. و در تفکیک بیماری و جنس و رتبه بندی اختلالات روانی در مردان سوء مصرف مواد بعد از سوانح و بیماریهای قلبی رتبه سوم و در زنان اختلالات افسردگی رتبه اول را به خود اختصاص می دهد.

بیماریهای روانی یکی از بیماریهای شایع در عصر کنونی است، سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند این افراد نیاز مند ترین انسانها هستند و در برنامه های توسعه اجتماعی اقتصادی کشورهای جهان سوم، بهداشت در پایین ترین اولویتها قرار دارد. نکته قابل توجه این است که اکثر این موارد در کشورهای در حال توسعه دیده می شود، جایی که شیوع این بیماریها در حال افزایش و مراقبت و درمان آنها امری مشکل به حساب می آید.

با این وجود با نگاهی گذرا به روند بیماریهای روانی و رفتاری و مشکلات ناشی ازآن در سطح دنیا  لزوم توجه جدی به تشخیص، مراقبت و پیگیری شاخص های سلامت روان را بیش از پیش مورد تاکید قرار می دهد برخی از این آمارها عبارتند از:

        بار جهاني 14 درصدی بيماريها بعلت اختلالات رواني ، اختلالات نورولوژي و اعتياد می باشد.

       450  ميليون نفر به اختلالات رواني در سطح جهان مبتلا هستند.

       در جهان 151  میلیون نفر مبتلا به افسردگی، 26 میلیون نفر مبتلا به اسکیزوفرنیا، 125 میلیون نفر معتاد به الکل، 40 میلیون نفر مبتلا به صرع، 24 میلیون نفر مبتلا به آلزایمر هستند.

        ابتلای  2 درصد از مردم به اختلالات شديد رواني ( نظير اسكيزوفرنيا ، دمانس،عقب ماندگي ذهني، آسيبهاي مغزي)

        4-3 درصد مردم به اختلالات خفيف رواني ( نظير اضطراب، افسردگي، وسواس )مبتلا هستند.

        دركشورهاي در حال توسعه، از هر 5 بيمار رواني، 4 نفر هيچ خدمات درماني دريافت نمي كنند.

         از هر 10 نفر بيمار اسكيزوفرني، 7 نفر درمان نمي شوند.

        سالیانه 844 هزار نفر بر اثر خودکشی می میرند.

        تا سال 2030 افسردگی به تنهایی بالاترین بار بیماریها را در جهان به خود اختصاص خواهد داد.

       بیش از 80 درصد بار بیماریهای جهان به علت اختلالات روانی کشورهای توسعه نیافته است.

       بیماران روانی نظیر افراد مبتلا به افسردگی و اسکیزوفرنیا، 6-4 برابر بیشتر از سایر افراد جامعه دچار مرگ زودرس می شوند.

        افراد مبتلا به اختلالات شدید روانی، قبل از 55 سالگی دچار سکته و بیماریهای قلبی می شوند و کمتر از 5 سال پس از آن زنده می مانند.

       40 درصد كشورها از امكانات آموزش پرسنل مراقبتهاي بهداشتي اوليه برخوردار نيستند.

       در کشور های در حال توسعه گاهی تا 90% مبتلایان از درمان محروم می مانند. 

        69 درصد تختهاي بيماران رواني در بيمارستانهاي تخصصي هستند.

با این توصیف وضعیت سلامت روان در کشورمان داستان دیگری دارد. هر چند در زمینه شیوع و میزان ابتلا به بیماریهای روانی در ایران آمار دقیقی در دست نمی باشد و تا کنون بررسی همه گیر شناسی جامعی در سطح کشور انجام نگرفته است اما براساس مطالعات انجام شده:

       تعداد سالهاي از دست رفته عمر بعلت اختلالات رواني (DALYs) 2306382 سال است.

       در بین بار بيماريها،  اختلالات رواني با 16 درصد بار بيماري در جایگاه دوم کشور بعد از حوادث با 28 درصد بار بیماری قرار گرفته است.

       در بین علل اختلالات روانی، به ترتیب  افسردگی با 26 درصد، اعتیاد 24 درصد و اختلالات دوقطبی با 12 درصد از علل مهم بار  بیماریهای روانی کشور محسوب می گردد.

      همچنین بر اساس پژوهش دیگری که در سال 1378 در خصوص مسیر مراجعه بیماران روانی به بیمارستان تخصصی انجام گردیده است مشخص شد که:

84.3 درصد افراد در نخستین اقدام برای درمان خود به پزشکان عمومی 

 14.5 درصد به درمانگران سنتی

42.5 درصد کل افراد در طول مدت بیماری خود به دعا نویس مراجعه می کنند.

علاوه بر موارد فوق آخرین وضعیت اختلالات روانی مطابق پیمایش کشوری سلامت روان حاوی نکات تکان دهنده ای است مانند

          اینکه،  6/23 درصد از افراد 64-15 سال حداقل مبتلا به یکی از اختلالات روانی بوده و نیازمند درمان هستند.

          علاوه بر 6/23 درصد فوق،  نزدیک به 13 درصد جمعیت نیز افرادی هستند که بیمار نیستند ولی به دلائل مختلف( مشکلات زناشویی، خانوادگی، تحصیلی و شغلی ) نیازمند استفاده از خدمات سلامت روانی هستند.

همچنین باید درنظر داشت که مراجعه به سرویسهای خدماتی بهداشت و درمان به خاطر مشکلات روانی بسیار کمتر از بیماریهای جسمانی صورت می پذیرد که یکی از این دلایل انگ بیماری روانی، ماهیت این اختلالات ، باورهای سنتی و عدم دسترسی به این خدمات می باشد.

نکته مهم آنکه میانگین فاصله زمانی میان بروز نخستین نشانه های بیماری و مراجعه به نخستین درمانگر 4 سال طول کشیده است و میانگین فاصله زمانی میان بروز نخستین نشانه های بیماری تا مراجعه به روانپزشک 5 سال بوده است. این امر بیانگر غفلت نظام اجتماعی از توجه به حوزه سلامت روان است . برای اینکه با وجود امکان پیشگیری و درمان اکثریت این افراد بدلیل عدم برنامه ریزی مناسب و کمبود نیروهای متخصص و امکانات و تجهیزات مورد نیاز از جمله تختهای بیمارستانی از دسترسی به حداقل خدمات بهداشتی روانی محروم بوده اند.    

 ارزشهای سازمان :

1. حفظ و توسعه كرامت انساني

2.ارتقای مهارت فردی و سازمانی

3.تصمیم سازی و تصمیم گیری مبتنی برخرد جمعی

4.مدیریت مبتنی بر تعامل و مشارکت جمعی

5.جهت گیری برنامه ها و فعالیت ها بر محور رضایت مشتری

هدف کلی: 

تأمين، حفظ و ارتقای سلامت روانی و اجتماعی جمعیت استان همدان

 اهداف اختصاصی:

1.  ارتقای دانش و آگاهی مردم ( سواد سلامت روانی ) در ارتباط با اصول سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد

2.  تسهیل دسترسی آحاد جامعه به خدمات سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد

3. تدارک و اجرای برنامه خدمات سلامت روانی، اجتماعی و  پیشگیری از اعتیاد با رویکرد افزایش مهارتهای خود مراقبتی Self-care  و توسعه سبک زندگی سالم  Healthy Life Style در زمینه های مرتبط با سلامت روانی اجتماعی و رفتارهای پرخطر 

4.  برقراری نظام پویای مراقبت از اختلالات روانپزشکی مبتنی بر شناسایی به موقع اختلالات روانی و سوء مصرف و وابستگی مواد،  توسعه مراقبت کیفی و کمی از بیماران مزمن روانی، سوء مصرف و وابستگی مواد مخدر در قالب نظام مراقبت های بهداشتی درمانی اولیه و پزشک خانواده

5.  طراحی و اجرای مداخلات مورد نیازدر اورژانس های روانپزشکی

6. مدیریت هدفمند بار بیماریهای روانی و تعدیل اختلالات روانپزشکی در جمعیت تحت پوشش

چشم انداز

گروه کارشناسان سلامت  روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان و شهرستانها  در راستای تامین، حفظ، تعمیم و ارتقای شاخص های سلامت روان جمعیت تحت پوشش در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی  تلاش دارد تا  از طريق ايجاد هماهنگی بين متخصصین ذیربط ( روانشناسی، مشاوره، روانپزشکی  و تخصص های دیگر علوم پزشکی) و جلب مشارکت و همکاری آنها و نیز ایجاد هماهنگی درون سازمانی و بین بخشی  نقش فعال، پویا و تاثیر گذار در در ارتقای سلامت جامعه و توسعه پايدار کشور و استان داشته باشد .

  راهبردها

1. بستر سازی در جهت  مشارکت و همکاری بین بخشی و درونبخشی  و شناسایی و جلب مشارکت تشکل های غیر دولتی و مردم نهاد  در زمینه های ارتقای سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد

2. ایجاد ارتباط ارگانیک بین خدمات سطح اول و سطوح بعدی (دولتی، غیر دولتی و مردم نهاد) در جهت تعمیم و تسهیل دسترسی مردم به خدمات تخصصی روانپزشکی،  مشاوره و روان درمانی

3. برنامه‌ريزي، سازماندهي، پشتیبانی، ظرفيت سازي  و راهبری اثربخش فرآیندها و برنامه های ارتقای سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان و شهرستانها 

4. نیازسنجی، اولویت بندی و طراحي برنامه‌هاي مورد نیاز در راستای توسعه کمی و کیفی خدمات سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد استان و شهرستانها

5. طراحی و اجرای نظام پایش و ارزشیابی پویا و هدفمند در جهت مدیریت اثربخش برنامه های سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد استان و شهرستانها

6. توسعه کمی و کیفی برنامه های آموزش مداوم در جهت توانمندسازی و افزایش مهارتهای فنی و مدیریتی منابع انسانی ذیربط

7. توسعه و تقویت آموزش و اطلاع رسانی همگانی در زمینه های سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد

8. برنامه ریزی در جهت ارتقای سبک زندگی سالم در جمعیت تحت پوشش

9. پیگیری و جذب منابع مالی، تجهیزاتی و انسانی مورد نیاز

 شرح و ظایف و مسئولیت های گروه :

الف - برنامه ریزی:

1.  اخذ فرآیندها و برنامه های فنی و اجرایی  حوزه سلامت روانی، اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان و کشور و بستر سازی اجرایی آن در سطوح محیطی و اجرایی 

2.  تهیه و تدوین لیست فرآیندها و برنامه های فنی و عملیاتی حوزه سلامت روانی، اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد در سطح شهرستان و تطبیق آن با برنامه های ملی و استانی

3.  بررسی و تعیین وضعیت موجود فرآیندهای فنی و عملیاتی حوزه سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد  و برآورد نیازهای شهرستان در ارتقای شاخص های مورد نظر ( با استفاده از اطلاعات و آمار واحدها و یا انجام پژوهش های کاربردی )

4.   بررسی نیازهای آموزشی و تکنیکی کارکنان و تعیین اولویت های آموزشی منابع انسانی ذیربط در حوزه سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان، پیش بینی و تدارک برنامه های آموزشی و توانمند سازی (آگاهی و مهارت)  ارائه دهندگان خدمات مورد نیاز در مراکز شهری و روستایی و خانه های بهداشت

5.  بررسي و تعیین وضعیت  اپيدميولوژيك اختلالات روانی مناطق در جمعیت  پوشش شهری و روستایی شهرستان

6.   تعیین دورنمای درازمدت، میان مدت، کوتاه مدت و سالانه شاخص های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد شهرستان

7.  مشارکت و همکاری در سیاست­گذاری و برنامه ریزی سلامت شهرستان، شرکت در کارگروههای مرتبط فرمانداری، هماهنگی برون و درون­بخشی در راستای اجرای طرح­های ملی و استانی و ارائه مداخلات لازم

ب - سازماندهی:

1-  اخذ و ابلاغ وظایف و مسئولیتهای منابع انسانی، دستورالعمل های فنی  و گردش کار فرآیندهای فنی و اجرایی برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد در ستاد شبکه، مراکز بهداشتی درمانی شهری، روستایی و خانه های بهداشت

2-  پیگیری تامین دروندادهای برنامه­های سلامت روانی، اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد ( منابع انسانی، تجهیزات، اقلام دارویی و ... در سطح استان و شهرستانهای تابعه)

ج - پیگیری امور منابع انسانی:

1- برنامه ریزی در جهت برآورد، پیگیری تامین، آموزش، توزیع و بکارگیری مناسب منابع انسانی مورد نیاز در برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد شهرستان

8. طراحی و اجرای برنامه های آموزش و توانمندسازی منابع انسانی ذیربط در برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان (کارشناسان، پزشکان، کاردانها و بهورزان و...)

د - هدایت و رهبری :

1. برنامه ریزی، هماهنگی و نظارت بر اجرای برنامه­های آموزشی برای عموم مردم در حوزه سلامت روانی، اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان

2. مدیریت و نظارت اجرای برنامه­های عملیاتی تدوین شده توسط سطوح ستادی و محیطی مرتبط با سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان

3. پایش و نظارت بر عملکرد منابع انسانی ذیربط در حوزه سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد شهرستان( مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت و...) مبتنی بر چک لیستهای استاندارد

4.  تهیه و توزیع بسته­های آموزشی و کمک آموزشی در حوزه سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان

5. ارزشیابی عملکرد و روند تحقق شاخص های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان مطابق شاخص های ملی و استانی

ه - هماهنگی:

1-  ایجاد هماهنگی درونبخشی در راستای تسهیل و اجرای برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد در سطوح مختلف واحدهای بهداشتی درمانی

2-  ایجاد هماهنگی بین بخشی در راستای تسهیل و اجرای برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان و جلب مشارکت ذینفعان  حوزه سلامت روان

3- هماهنگی با سایر ارگان‌ها و نهادهای دولتی در جهت اجرای درست و گسترده برنامه‌های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان

4- نظارت و حضور مستمر در کمیته­های مرتبط با برنامه­های مختلف حوزه سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد استان

5- شناسایی ظرفیت های خدمات سلامت روان ( دولتی، غیر دولتی و مردم نهاد و...) و جلب مشارکت آنها در ارتقای برنامه های سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد 

و - ارتباطات:

1-  ایجاد ارتباط و تعامل منطقی بین سطوح استانی و محلی در جهت اخذ و اجرای برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد شهرستانها

2-  پیگیری اجرای برنامه­های بزرگداشت مناسبتهای حوزه سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد مطابق تقویم کشوری و جهانی

3- تجزیه وتحليل آمار فعاليتهاي برنامه های سلامت روانی و اجتماعی و اعتیاد

4- تهیه و ارسال گزارش فعالیت های حوزه سلامت روانی اجتماعی

ز- بودجه و مدیریت مالی:

1- برآورد، پیگیری تامین، جذب و هزینه اعتبارات مرتبط با  برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد سطوح ستادی و اجرایی مرتبط  

2- برآورد، پیش بینی، تامین و توزیع تجهیزات و اقلام مورد نیاز برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد در سطوح مختلف فنی و اجرایی

ح - سایر:

انجام سایر امور مدیریت و پیشتیبانی برنامه های سلامت روانی اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد شهرستان برحسب نیاز و مورد با رعایت مقررات و ضوابط سازمانی  و اداری